SĂN THÚ TRONG RỪNG THẲM - kỳ 1
Ký sự của PHẠM DƯƠNG NGỌC
(Đây là ký sự viết năm 2000, tức là cách nay 21 năm. Khi đó, rừng rú ở Hoàng Su Phì còn rậm rạp, thú dữ còn nhiều và việc săn bắn chưa được coi là phạm pháp. Câu chuyện này lạc hậu rồi, ko dc cổ vũ nữa, nhưng đọc lại để đắm mình vào một thời kỳ huyền bí lãng mạn với rừng già của người dân vùng cao. Chuyện đã cũ, đọc cho vui và hiểu được sự cầu kỳ của kỹ năng săn thú thời xưa, các bố chớ có ném đá là lâm tặc nhé, keke).
Hoàng Su Phì là huyện phía Tây của tỉnh Hà Giang, chỉ toàn núi cao, rừng sâu, quanh năm mây mù bao phủ. Đồng bào dân tộc nơi đây còn nghèo đói lắm. Văn minh dường như chỉ mới mon men đến vài nóc nhà ở thị trấn Vinh Quang. Cuộc sống của nhiều dân tộc còn phụ thuộc vào rừng. Nếp sống săn bắn, hái lượm từ ngàn xưa vẫn còn tồn tại ở nhiều bản làng. Tuy nhiên, đối với những tay súng cừ khôi ở vùng đất này chưa hẳn săn bắn đã là cái nghề để kiếm sống, mà nó còn là cái thú của những kẻ lãng du, ưa mạo hiểm với rừng sâu núi thẳm. Nhưng đằng sau cái thú vui của họ, những con thú cuối cùng của đại ngàn đang dần biến mất khỏi mảnh đất này. Tác giả đã có một chuyến đi dài ngày theo đám thợ săn để ghi lại những câu chuyện mang màu sắc bí ẩn, liêu trai của cuộc sống giữa rừng già.
KỲ I: HỌC LÀM THỢ SĂN
Nhiều người nói tôi là một kẻ thích mạo hiểm, phiêu lưu, ham cảnh sống lang bạt, nay đây mai đó. Những cánh rừng già hoang thẳm, những ngọn núi mù sương, những vùng đất kỳ bí chưa có ai đặt chân tới luôn quyến rũ. Với tôi, những cánh rừng già với những bộ tộc cả đời không ra khỏi rừng luôn là vùng đất lãng mạn, huyền bí và đầy cuốn hút.
Thị trấn Vinh Quang như một sơn nữ ngủ quên dưới đỉnh Tây Côn Lĩnh. “Nàng” nằm ơ hờ bên thượng nguồn sông Chảy. Suối tóc “nàng” đổ dài vô tận. Nhìn từ trên Cổng Trời xuống, thấy một màu trắng xóa, như nạm tỉ tỉ hạt kim cương sáng lấp lánh, in rõ mồn một trên nền phông chỉ toàn màu xanh huyền bí của rừng.
Ở cái thị trấn nhỏ bé này có rất nhiều thợ săn và vô vàn câu chuyện về những cuộc đi săn mà thế hệ trước kể trong men say cho bọn trẻ nghe bên bếp lửa hồng giữa nhà sàn. Những cuộc truy lùng dấu vết con trăn khổng lồ, những cuộc giáp mặt với chúa sơn lâm, những cuộc vật lộn sống còn với gấu và những bộ xương khô được tìm thấy bên bờ suối, cạnh bộ xương là một khẩu súng đã hoen gỉ vì thời gian. Đó là hình ảnh một tay thợ săn đã bỏ mạng trong rừng.
Khi ngồi nghe những già làng, trưởng bản, những tay thợ săn lãng mạn ở xứ sở mà người ta vẫn còn niềm tin vào cổ tích, thần thoại này kể về những cuộc vượt rừng ngày đêm, những lần theo chân thú đến đường chân trời, rồi những cuộc chinh phục đỉnh núi để bắt đại bàng, thậm chí vào hang giết rồng để cứu người đẹp thì ai cũng bị cuốn hút, ai cũng mộng mơ sẽ trở thành thợ săn.
Chợ huyện ngày Chủ nhật rực rỡ sắc màu áo đỏ của người Dao Đỏ, Mông, đen óng của Nùng, xanh lam của Dao... Buổi chợ là chút huyên náo hiếm hoi sau một tuần vắng vẻ. Trong chiếc quán lá đơn sơ bên dòng sông, tôi đã quen Khưa qua sự giới thiệu của Thắng. Thắng là bạn hồi đại học và hiện đang là một ông chủ thầu xây dựng, chuyên làm các công trình giao thông miền núi. Thắng và Khưa chơi khá thân với nhau cũng vì niềm đam mê bắn súng và chung cảm giác ngất ngây khi chứng kiến con thú trúng đạn, hộc máu và gục xuống. Thắng lém lỉnh giới thiệu tôi là thằng bạn thất nghiệp, muốn nhận Khưa làm sư phụ theo hầu học mấy đường cung kiếm để có miếng ăn.
Trong giới thợ săn ở vùng đất này, Khưa là một tay súng cừ khôi nhất. Giới thợ săn kể rằng gã có thể ngửi thấy mùi con thú đã đi qua khu rừng này từ vài ngày trước, nhìn vết chân mà đoán rằng có thể bắt được hay không. Khưa có tài luồn rừng, lội suối, ăn cơm nắm muối vừng, ngủ trên cành cây nhiều ngày mà vẫn khoẻ như gấu, tinh tường như cáo. Từ loài hổ Đông Dương hung dữ đến những con sóc nhỏ xíu bằng ngón chân cái, chạy nhảy như gió trên cành cũng không thể thoát khỏi họng súng của gã nếu bị gã nhìn thấy. Với gã, đi săn ngoài việc kiếm ăn còn là cái thú mà cha ông đời trước của gã truyền lại. Dòng máu săn bắn, hái lượm vẫn không ngừng tuôn chảy trong huyết quản, mặc dù trông tướng gã đã Kinh hoàn toàn.
Khưa sinh ra trên sườn đỉnh Tây Côn Lĩnh cao hơn 2.000m so với mặt nước biển. Mảnh đất thâm u, khắc nghiệt này sớm dạy cho gã phải biết làm thế nào để sống. 5 tuổi, gã đã chuyền cành như khỉ, 6 tuổi đã vắt mình trên mãi sườn núi đá cao ngất ngưởng để bắt sáo, họa mi bán cho dân chơi chim cảnh. 15 tuổi là tay súng, tay cung thiện xạ nhất bản. Đám con gái cứ quấn quýt lấy gã và mong gã “cướp” về làm vợ.
Lúc đầu Khưa có vẻ ngần ngại khi nhận một đồ đệ lạ hoắc như tôi, song khi đã nốc vài bát rượu ngô, ngấm và phê đến tận chân lông, vả lại cũng nể và tin tưởng Thắng nên gã gật gù đồng ý. Say lử đử rồi mà gã còn lên lớp với tôi rằng, đã vào rừng là phải biết chấp nhận gian khổ, thậm chí tính mạng. Gã còn bảo, chỉ coi đi săn là một thú vui, chứ đừng coi đó là nghề kiếm cơm, bởi nếu sống chết vì nó thì chỉ có thất bại, thậm chí mất mạng. Rừng già sẽ đòi máu. Ngoài ra, nếu coi đi săn để kiếm sống thì những cuộc đi săn cũng trở nên ít ý nghĩa.
Buổi trưa, tôi và Thắng có mặt ở nhà Khưa. Đó là một ngôi nhà sàn khá to trên sườn Tây Côn Lĩnh, quanh năm chìm trong mây trời, sương núi. Đứng trước nhà gã, nhìn thấy đỉnh Tây Côn Lĩnh mờ ảo và ngay dưới đỉnh mờ ảo đó là những mái tôn trắng xóa của bản Chúng Phùng. Mấy năm trước, tôi đã từng cuốc bộ 2 ngày trời từ xã Túng Sán vào bản Chúng Phùng với ý định chinh phục đỉnh núi cao hơn 2400m này, nhưng thất bại. Tôi đã đi khắp bản Chúng Phùng để thuê người dẫn đường, nhưng họ đều từ chối với lý do sợ hổ và sợ… ma. Ông Bí thư bản Chúng Phùng Thào Seo Cá cũng khẳng định rằng, đại ngàn quanh Tây Côn Lĩnh vẫn còn hổ. Nhiều đêm, ông vẫn nghe thấy hổ gầm. Tôi nghe chuyện này không tin lắm, nhưng khi nghe đồng chí Lý Chỉn Sin, cán bộ Công an huyện Hoàng Su Phì khẳng định còn hổ thì tôi cũng tin là đại ngàn này còn hổ thật. Nhưng chuyện mấy lão thợ săn lão luyện đều khẳng định đã từng gặp ma trong rừng thì đúng là khó tin. Họ kể, đi săn ban đêm, cứ nghe thấy văng vẳng tiếng khóc trẻ con. Thậm chí, nhiều người còn nhìn thấy đứa trẻ với mái tóc dài thượt cứ vừa bay vừa khóc, lại vừa cười. Nghe mà lạnh gáy. Năm 2000, tôi trở lại bản Túng Quá Lìn và Chúng Phùng của xã Túng Sán, nằm dưới chân đỉnh Tây Côn Lĩnh để viết bài về những thầy cô làm nhiệm vụ cao cả trồng người. Cơn say chinh phục đỉnh Tây Côn Lĩnh lại sôi sục trong huyết quản. Nhưng mất mấy ngày loanh quanh vẫn không thuê được người dẫn đi. Người ta bảo rằng, phải đi bộ cật lực 3 ngày mới lên đến đỉnh, nhưng điều đó không khiến những anh chàng Mông có lối sống du mục nản chí, mà họ sợ có hổ và ma…
Vợ và mấy đứa con của Khưa đã kéo nhau lên nương cả. Gã nướng trà trên than rồi mới pha. Thứ trà búp San Tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi đậm đà vị sương trời.
Khưa vào trong buồn lôi ra 3 khẩu súng săn, bắn đạn chì, đạn bi. Ngày trước dùng súng thoải mái, nhưng mấy năm nay, công an huyện thu gom đem đi tiêu hủy, nên gã phải giấu vào trong buồng. Gã cho tôi xem khẩu súng kíp nòng lớn khá đẹp, dài chừng 1,5 mét. Với khẩu súng này thì không một con gì có thể thoát được, nếu đứng, thậm chí bay nhảy trước nòng. Mỗi lần bóp cò, có đến hai trăm viên bi to bằng hạt gạo, hạt đỗ thấu vào tim, gan, phổi, óc... thì sao mà chạy thoát được. Cạnh đó là 7 chiếc cung tên cũ, mới đã qua nhiều đời sử dụng. Khưa treo đó để tỏ lòng tôn kính tổ tiên đã sống như những người thợ săn thiện nghệ. Trên tường nhà là đủ các loại đầu hổ, báo, gấu, khỉ, sừng hươu, nai... được nhồi rơm, khâu cẩn thận, mặt hướng về phía bếp lửa, nơi được coi là thiêng liêng nhất trong văn hoá của người Nùng. Số lượng đuôi sóc thì có đến cả ngàn, đẹp như những bông lau, chúng được cắm vào que rồi gài vào các vách gỗ. Dân tộc Nùng rất coi trọng những người đàn ông có tài săn bắn và nếu ai có nhiều đuôi sóc treo trên vách sẽ khiến đám con gái trong bản chết mê chết mệt.
Bài học vỡ lòng gã dạy cho tôi là cách sống nhiều ngày ở trong rừng mà vẫn khoẻ mạnh như thường. Ngồi nghe gã kể về những nguy hiểm rình rập có thể xảy đến trong cuộc đi săn dài ngày trong rừng sâu mà vừa ớn lạnh vừa thấy thú vị. Công tác chuẩn bị cũng khá lỉnh kỉnh, nào chăn màn, súng ống, cung tên, cuốc thuổng, dao quắm, xoong nồi, ống nhòm, đèn pin, xăng dầu, đèn lửa, thuốc chống muỗi vắt, thuốc chữa rắn độc cắn, thuốc chống sốt rét rừng...
Bài học thứ hai là thể lực. Phải rèn luyện cho đôi chân cứng như thép, lớp da bàn chân dày và dai như da trâu, nếu không, dù có đi giày leo núi cũng phồng chân, trẹo cổ chân lúc nào không hay. Để chuyến đi săn đạt hiệu quả có khi phải luồn rừng cả tháng, cuốc bộ hàng trăm cây số, chỉ toàn lội nước, vạch cỏ và leo dốc. Thể lực phải khoẻ để chống lại sương muối, gió rừng, khí độc. Nói chung là phải đối mặt với một cuộc sống vô cùng khắc nghiệt.
Bài học tiếp theo là cách sử dụng súng, cung tên. Khưa lôi cho tôi xem cả 3 khẩu súng. Một khẩu rãnh xoắn dùng để bắn thú dữ, to, 2 khẩu đạn ghém để bắn thú vừa và các loại thú nhỏ, chim muông. Bây giờ người ta ít dùng cung tên, hầu như chỉ người Lô Lô, La Chí, Mông là vẫn dùng cung tên mà thôi. Tuy nhiên, tôi vẫn phải học giương cung, để rèn luyện độ thăng bằng, vững chắc, dẻo dai của hai cánh tay. Mặc dù đi săn bằng súng, song đoàn săn vẫn đeo cung trên lưng. Bắn cung là một cái thú mà cha ông từ xưa để lại. Đúng như lời gã, khi tôi giương chiếc cung lớn, cảm giác như mình trở thành anh hùng sắp vào hang rồng cứu người đẹp trong những câu chuyện cổ tích. Cái thú của người đi săn thật lắm nhiêu khê.
Bước tập bắn nghe ra không phức tạp lắm. Hồi còn học đại học, tôi đã có một tháng lăn lộn ở Xuân Mai để tập ngắm bắn bằng súng... điện tử. Tuy chưa được thử bắn lần nào, song tôi dám khẳng định rằng, khi ngực con thú đã nằm ở giữa rãnh ngắm thì chỉ có vỡ tim mà chết. Gã hỏi tôi liệu có bắn được con sóc đang nhảy trên cành hoặc con bìm bịp đang bay từ lùm cây này sang lùm cây khác không. Tôi há hốc miệng lắc đầu. Gã bảo không nên vội vàng, còn phải học dài dài.
Bài học dài nhất, phức tạp nhất là theo dấu chân loài thú. Nhìn dấu chân, nhìn cỏ cây bị cắn, nhìn con mồi bị xé mà biết được rằng có con thú gì đang lẩn khuất quanh đó. Hành trình đi tìm dấu chân của nó hay một cuộc phục kích để hạ nó là những bài toán phức tạp nhất, cần sự kiên trì cao độ. Gã bảo với tôi: “Xem vết chân thú khó như làm bài toán nhân chia lớp 5 ấy”. Rồi gã kể, hồi đi học xóa mù, cô giáo cho bài phép tính nhân gã lại tính theo phép cộng, vậy mà vết rắn trườn hay trăn bò gã nhìn là biết ngay, vết chân nai cái hay nai đực gã cũng phân biệt được dễ dàng. Việc tìm vết chân để lần theo dấu thú phải qua kinh nghiệm thực tế chứ không thể học trong ngày một ngày hai.
(còn tiếp)
chú thích ảnh: Tác giả tập bắn súng
